Nasze Połoniny - Bieszczadzkie Czasopismo Regionalne | Ustrzyki Dolne | Aktualności, artykuły, galerie zdjęć, ogłoszenia, noclegi

:: [Nr 16/76] Trud sprzÄ tania po wojnie Artykuł dodany przez: Redakcja (2009-01-09 12:01:35) Przed dziesięciu laty składane sobie wzajemnie Ĺźyczenia w gronie nobliwych leskich mieszczan opatrzone były formuĹ‚Ä : obyśmy juĹź przyszłe święta obchodzili w wolnym Lesku. Patos zapoĹźyczony z „Polskich drĂłg” albo „Zakazanych piosenek” był aĹź nadto wyraĹşny. WyraĹşny, ale dobry ton i tęskno-łzawe odniesienia w panujÄ cej tu atmosferze społecznego wrzenia właśnie tego wymagały. Wybuchła powiatowa wojna Od wakacji publikowałem w tygodniku „Podkarpacie” luĹşne teksty, oderwane bieszczadzkie obrazki. JesieniÄ wybuchła powiatowa wojna. WĂłwczas w słuchawce telefonu usłyszałem głos redaktora naczelnego: - Panie Jakubie, niech pan na bieĹźÄ co pisze, co się tam u was wyprawia. Dla krośnieńskiej redakcji „u was” znaczyło tyle co w Lesku, Ustrzykach, Bieszczadach. Czy pisałem z leskiej perspektywy? MoĹźe tak, moĹźe nie. Byłem przekonany, Ĺźe z własnej, aczkolwiek Lesko odczytywało to inaczej. Ja, obcy, uznany zostałem za swego, za rzecznika miejskiej krzywdy, przynajmniej o tyle, Ĺźe i mnie przypadło wtedy odbierać świÄ teczne Ĺźyczenia okraszone wspomnianym komentarzem, zawierajÄ cym caĹ‚Ä istotę leskich nadzieji. Czy dziś, po tylu latach składajÄ cych się na okrÄ gły jubileusz gorÄ cych wydarzeń jest do czego pamięciÄ wracać? Zdania sÄ klarownie podzielone. WyraĹşne „tak” i wyraĹşne „nie”. - Po co wracać do sporu, ktĂłry poróşnił mnie wĂłwczas z bliskÄ mieszkajÄ cÄ w Ustrzykach rodzinÄ . Dziś wstydzimy się tego i ja, i oni. Dobrze jest, jak jest i zapomnijmy o wszystkim – to chyba najpopularniejsze dziś stanowisko wobec tak odległej w czasie kwestii. – Ten ustrzycko – leski antagonizm ciÄ gle jeszcze się tli, po co go rozdmuchiwać i pod płaszczykiem rocznicy rozniecać konflikt na nowo; po co budzić upiory przeszłości, komu to dziś jest potrzebne, jaki moĹźe pozytywny przynieść skutek – to juĹź nie tyle wypowiedĹş, co wręcz przestroga praktycznie rĂłwnie często słyszana. Temat jest więc śmiertelnie powaĹźny. Testowy Ĺźart: a moĹźe na dziesięciolecie, wzorem przemyskich czy sanockich grup miłośnikĂłw rekonstrukcji historycznych, przez chwilę pochodzić w tę i z powrotem po zebrze pod ratuszem, sklecić papierowe, jednorazowego uĹźytku transparenty, wyciÄ gnÄ Ä‡ na ulice miasteczka orkiestrę dętÄ i przypomnieć – a maluchom pokazać – czas kombatanckiej chwały z wojny o status powiatu. OdpowiedziÄ , właśnie zasłuĹźonych kombatantĂłw, jest wymuszony, niepewny, a często wyraĹşnie skwaszony uśmiech. I znĂłw nie tyle nawet przestroga, co rzucone powaĹźnym tonem pouczenie: - A po co, dziś jest dobrze, więc po co to przypominać. Wyczuwalny prĂłg, dotknięcie czułego punktu. To naprawdę nie temat do ĹźartĂłw. Dziś widzę, Ĺźe moĹźe wĂłwczas, przed laty, pisałem zbyt lekko o sprawach najwyĹźszej dla Ustrzyk i dla Leska wagi. MoĹźe zbyt lekko, o co łatwo obcemu, ale naprawdę trudno było utrzymać powagę wobec patosu leskich wystÄ pień, dętego patosu chwały sprzed wiekĂłw i patosu obecnej krzywdy. RĂłwnie trudno było do końca serio traktować Ustrzyki, ktĂłre z własnej woli, zupełnie niepotrzebnie, z uporem ekshibicjonisty prezentowały swe kompleksy. Dziś, z perspektywy czasu, łatwiej o punkty odniesienia, o analogie. Ustrzyki wystÄ piły z pozycji siły wynikajÄ cej z prawa. Nie ma niedomĂłwień, sprawa jest jasna: rzÄ dowÄ decyzję podjęto i kropka. Nie jest istotne, czy miało być tak, czy inaczej, waĹźne jest, jak jest. Wszelkie dociekania, kto i w jaki sposĂłb ustanowił bieszczadzkie starostwo nad StrwiÄ Ĺźem, donikÄ d nie prowadzÄ , klamka zapadła, temat zamknięty, bierzmy się do konstruktywnej powiatowej roboty. A Lesko – nie. I Lesko głośno mĂłwiło, dlaczego „nie”. I wĂłwczas z Ustrzyk wylazły kompleksy, nie dość, Ĺźe zbędne, to niezasłuĹźone. A wylazły, bo przyjęto leski punkt widzenia, bo mimo wszystko, mimo rzÄ dowego czarno na białym zapisu Ustrzyki wdały się w polemikę z leskimi argumentami. A polemika mogła być tylko Ĺźałosna, bowiem od poczÄ tku niepewne swych rzeczywistych racji miasto zajęło w tym sporze pozycję zadziornego, wręcz zdumionego własnÄ odwagÄ , ale jednak młodszego brata. Lesko wyciÄ gało zakurzone pergaminy z pieczęciami KmitĂłw, powoływało się na krĂłlĂłw i cesarzy, brylowało na historycznym polu, licytowało zasługami prastarych leskich rodĂłw. Cesarz docenił, cesarz powiedział, cesarz pochwalił, a w ripoście znad ukraińskiej granicy słychać było, Ĺźe im coś kiedyś, za PRL-u partyjny dygnitarz obiecał. Ĺťałośnie cienko to brzmiało. Lesko o zamku, o wielowiekowych tradycjach węgierskiego kupieckiego szlaku a Ustrzyki o wybudowanym przez kombinat osiedlu, w ktĂłrym wielu mieszka ludzi, co jest wybitnie powiatotwĂłrcze. Lesko dumnie o pięknych frazach Fredry, Pola, Kaczkowskiego – Ustrzyki łzawo o smutnym tułaczym losie przesiedleńcĂłw operacji HT. Tu docieramy do pierwszego poziomu oglÄ du sprawy. Poziomu płytkiego, bo sięgajÄ cego ledwie połowy ubiegłego wieku. Okres od czasu zero, od roku 1951, po rok 1998 był w leskim sposobie postrzegania Ustrzyk czasem martwym, wyjętym z kalendarza i stÄ d przed dziesięcioma laty z ust przedstawicieli starych leskich rodĂłw moĹźna było usłyszeć: – Znam to miasto, często odwiedzam dzieci i wnuki, w Ustrzykach mieszka mĂłj syn, bo tam się oĹźenił, cĂłrka, bo tam wyszła za mÄ Ĺź, ale cała reszta to zbieranina. Dopiero Ĺźmudnie wyciÄ gajÄ c słowo po słowie wychodziło na jaw, Ĺźe syn dostał tam pracę i mieszkanie, Ĺźe cĂłrka teĹź pracę i teĹź mieszkanie, i Ĺźe w sumie nieĹşle im się tam Ĺźyje. Lesko ze standardu „Cudownej meliny” nie potrafiło się podnieść przez całe dziesięciolecia, ale na odległe o 30 km miasto wciÄ Ĺź patrzyło z takim dystansem, niesmakiem i lekcewaĹźeniem, jak swego czasu Anglicy na kształtujÄ cy się narĂłd amerykański. ToĹź tam teĹź zbieranina. Ciekawe, Ĺźe w dniach powiatowych utarczek, w czas gwałtownego szukania argumentĂłw i kontrargumentĂłw waloru własnej prężności nie potrafiły Ustrzyki wyraĹşnie wyeksponować. Rzecz jasna, nie miało to istotnego znaczenia dla sprawy, bowiem wszelkie manipulacje wobec zapadłej juĹź rzÄ dowej decyzji czyniono w zaciszu stołecznych gabinetĂłw, wspierajÄ c się ustawowymi zapisami i plikami papierĂłw pełnych analiz, symulacji, zestawień. Ale bieĹźÄ ce Ĺźycie toczyło się wĂłwczas na ulicy, w wypełnionych po brzegi salach widowiskowych; codziennej amunicji dostarczała prasa lokalna z obu stron barykady i pracujÄ ce caĹ‚Ä dobę kserokopiarki wypluwajÄ ce hasła, odezwy i paszkwile. W ulicznym jazgocie, w zaĹźartych debatach na miejscowym szczeblu Ustrzyki nie potrafiły pokazać dumy z własnego miasta. Nie potrafiły i dlatego w leskich oczach, w świetle haniebnego, podstępnego wręcz świętokradczego postępku odebrania powiatu, zasługiwały jedynie na pogardę. A to juĹź było Ăłwczesnemu Lesku wyraĹşnie w smak. Wszak miło jest mieć o przeciwniku jak najgorsze mniemanie. I tu się Lesko rozhulało, rozzuchwaliło. Przyjęło postawę mędrca, nauczyciela. Wręcz uwierzyło, Ĺźe misjÄ tego miasta jest cywilizować Ustrzyki. To właśnie leska społeczność ustrzyckiej powie, co jest dobre, co złe, kto jest prawdziwym, a kto fałszywym prorokiem, kto Ĺźyje w prawdzie, kto w kłamstwie i komu za ĹźadnÄ cenę nie naleĹźy się dać otumanić. I oczywiście, jakie jest miejsce Ustrzyk w szyku. A po pomyślnie zakończonej edukacji istnieje szansa na pełnÄ protekcjonalności przyjaźń. WĂłwczas Lesko jedynie marzyć mogło o powiecie, ale juĹź się nadęło, juĹź stawiało warunki przyszłego pokoju. Lesko musiało mieć powiat – i w to nikt nad Sanem nie wÄ tpił – bo to właśnie Lesko od zawsze, od zarania dziejĂłw jest depozytariuszem prawdziwych wartości. Starsi pamiętajÄ , jak wstępujÄ c do poczekalni Unii Europejskiej wykrzykiwaliśmy, czego to Europa będzie się od nas uczyć, młodszym dość powiedzieć, Ĺźe na monopolu posiadania jedynie słusznego oglÄ du rzeczywistości, przez społeczeństwo odebranym jako nieznośna maniera rzÄ dzÄ cej partii, pośliznęła się IV Rzeczpospolita. Ale prĂłcz bufonady sÄ uwarunkowania, z ktĂłrymi wygrać nie sposĂłb; po prostu trzeba umieć się pogodzić z istnieniem leskiego punktu widzenia. I to jest drugi, historycznie głębszy niĹź akcja HT, poziom oglÄ du lokalnej rzeczywistości. SpĂłjrzmy na leskÄ geografię, na tutejszy sposĂłb orientacji w terenie, poczucie połoĹźenia Leska czy to na globusie, jeśli ktoś ma manię wielkości, czy teĹź na zwykłej mapie kraju. Trudno podejrzewać autorĂłw pamiętnikĂłw, przewodnikĂłw, wstępĂłw do ksiÄ Ĺźek i albumĂłw o wrodzonÄ niechęć do Ustrzyk. ZauwaĹźmy jednak, Ĺźe osadzajÄ c Lesko wedle stron świata posługujÄ się właśnie lokalnÄ , czyli leskÄ , optykÄ . PiszÄ c o mieście wyraĹşnie zaznaczajÄ , Ĺźe u wlotu do miasta rozłoĹźyła się Posada Leska, wylotem zaś z grodu jest trakt ustrzycki. Front w sposĂłb naturalny zorientowany jest w stronę znaczniejszego Sanoka, do stolicy kultur – Krakowa, ku – wchodzÄ c w powojenne realia administracyjne - regionalnym centrom Krosna, czy Rzeszowa. A wylot znaczy tyle, co za ostatniÄ chałupÄ , stodoĹ‚Ä , chlewikiem, szopÄ . Dopiero za tym wszystkim, za oddalonÄ od leskiego rynku graciarniÄ jest droga na kraj świata, droga do Ustrzyk. Tak się mĂłwi i tak się pisze. Ukształtowanego przez historyczne realia i przez wielopokoleniowÄ tradycję leskiego sposobu postrzegania świata Ustrzyki nie musiały szanować, ale powinny go dostrzec i zwyczajnie wziÄ Ä‡ pod uwagę. W Ĺźadnym przypadku w powiatowym sporze nie mogło to być argumentem, ale ułatwiłoby Ustrzykom zrozumienie leskiej psychiki, a stÄ d i leskich reakcji. ToĹź przecieĹź i w Ustrzykach nie jest inaczej: wlot utoĹźsamia się z UstianowÄ , wylot ze szlakiem na Krościenko. Pora na klejenie Jubileuszowy temat ustrzycko-leskiej wojny o powiat ma jeszcze przynajmniej jeden - poza czysto kombatanckim – aspekt. To kwestia sklejania rozszarpanej niefortunnÄ rzÄ dowÄ decyzjÄ bieszczadzkiej społeczności. A było co sklejać po tak ogromnym pęknięciu. Ówczesne akty przemocy, chuligaństwa, wandalizmu, jednostkowo dotkliwe, ale na szczęście nieliczne, odnotowano jako wydarzenia incydentalne, a ich lokalno-patriotyczna otoczka ideologiczna została natychmiast wyraĹşnie publicznie potępiona. Mimo emocji, mimo stanu społecznego wrzenia, potrafiono nakreślić nieprzekraczalne granice. Dopuszczono wojnę w mediach, tolerowano fałsz w oświadczeniach, deklaracjach, odezwach, pochwalano buńczuczność haseł w ulotkach, afiszach i transparentach, oklaskiwano krewkie, często pozbawione hamulcĂłw, wystÄ pienia na wiecach, spotkaniach i samorzÄ dowych sesjach. Tyle było wolno, samoograniczenia z obu stron sporu były wyraĹşne. Polowanie na słabe punkty przeciwnika przez wiele miesięcy było udziałem obu skonfliktowanych społeczności. Kogoś złapano na ewidentnym, publicznie głoszonym kłamstwie, ktoś nieporadnie wystÄ pił przed telewizyjnÄ kamerÄ , czy radiowym mikrofonem, ktoś w wywiadzie dla prasy wyszedł na durnia. Radości było co niemiara. Ale była i świadomość, Ĺźe kiedyś, prędzej czy później, przyjdzie czas normalizacji. Powiatowa mapa kraju będzie wyglÄ dała tak czy inaczej, ale ludzie będÄ musieli rozmawiać ze sobÄ przynajmniej o ton ciszej i językiem pozbawionym wrogości. Lesko czuło się jak pod zaborami, Ustrzyki jak wÄ Ĺź, ktĂłremu udało się pysk na tyle szeroko otworzyć, by antylopę przełknÄ Ä‡, ale juĹź nie potrafi jej strawić. Było więc i smutno, i wesoło. Smutek wyrastał z jednego pnia, z rzÄ dowej decyzji o podziale administracyjnym kraju, radość zaś, a raczej cały pokaĹşny zbiĂłr drobnych radości, z wyraĹşnych, choć nie majÄ cych istotnego znaczenia dla sprawy zasadniczej, potknięć przeciwnika. Wykształtował się – lub teĹź zbudowano – określony nastrĂłj, w ktĂłrym obie społeczności tkwić miały przez czas nie wiadomo jak długi. Wojna o powiat trwała, ale nie przecięła istotnych dla BieszczadĂłw więzĂłw. Właśnie wĂłwczas okazało się, jak waĹźne sÄ nitki innych niĹź sieć administracyjna ośrodkĂłw. ZwiÄ zkĂłw, towarzystw, stowarzyszeń, całej tej sfery, ktĂłrÄ juĹź później nauczyliśmy się etykietować anglojęzycznym skrĂłtem NGO, traktować jako fundament społeczeństwa obywatelskiego. W dobrym tonie było w Lesku na ustrzyczan warczeć, ale nikt nie odwaĹźył się poczytywać za kolaborację rozbudowy w ustrzyckiej i w proustrzyckich gminach sterowanej z Leska sieci Galicyjskich Gospodarstw Gościnnych, analogicznych krokĂłw Bieszczadzkiego Forum Europejskiego czy teĹź wiÄ zania całych BieszczadĂłw „Zielonym rowerem” przez leskie Bieszczadzkie Partnerstwo dla Środowiska, cyklistĂłw leskiej „Baszty” i ustrzyckiej ekipy BTC. To były lokalne działania tej miary, co helsiński trzeci koszyk szczerbiÄ cy w latach osiemdziesiÄ tych ĹźelaznÄ kurtynę oddzielajÄ cÄ rzekomo nieprzystawalne dwa polityczne światy. Powiatowy spĂłr otarł się o prawdziwÄ politykę. Wszak decyzja wynoszÄ ca Ustrzyki i jednocześnie tłamszÄ ca Lesko miała swego autora – rzÄ d, ten zaś miał swĂłj polityczny szyld, swĂłj zwiÄ zany z narodowym etosem rodowĂłd i wreszcie swojego nadzorcę postrzeganego jako kierowca z tylnego fotela, ktĂłry w Lesku rzucił na szalę swĂłj autorytet. To tu został publicznie wykpiony i wygwizdany, to stÄ d wyjechał obraĹźony. NajwyĹźszy protektor Ustrzyk nie miał prawa oczekiwać od Leska niczego więcej; moĹźna głowę dać, Ĺźe właśnie tu notowania AWS były wĂłwczas w kraju najniĹźsze. Tutejszy elektorat w odniesieniu do lokalnego szczebla przyjÄ Ĺ‚ podobnÄ optykę: ktoś musi za poniĹźenie Leska odpowiadać. TrzeĹşwa ocena sytuacji w mieście, ktĂłre powiatowa godność ominęła, zawierała się w krĂłtkim zdaniu złowionym wĂłwczas na leskiej ulicy: - Burmistrz, choćby przed ogłoszeniem rzÄ dowej decyzji złote klamki lesczanom na drzwiach zafundował, to i tak przepadnie. Stało się, klęska wymagała wskazania winnego. Niechętny przedwojennym sanacyjnym porzÄ dkom rzÄ d na wychodĹşstwie w odległej Francji błyskawicznie przystÄ pił do badań przyczyn klęski wrześniowej 1939 r. i personalnie przypisał winy. Po ogłoszeniu listy powiatĂłw przywĂłdcy Ĺźałobnej w Lesku celebry, nim zdÄ Ĺźyli przejść do konstruktywnych działań, w trybie ekspresowym wskazali winnych i postawili pod pręgierz opinii publicznej. W praktyce było to rĂłwnoznaczne z pozbawieniem ich moralnego prawa wstÄ pienia w szeregi bojownikĂłw walki o powołanie leskiego starostwa. Wiadomo juĹź było, Ĺźe podczas najbliĹźszych wyborĂłw ratusz zostanie wyczyszczony. ZapoczÄ tkowana jesieniÄ 1998 r. a zakończona ustanowieniem dwĂłch odrębnych powiatĂłw lesko-ustrzycka wojna czym innym zaowocowała w Ustrzykach, czym innym w Lesku. W Ustrzykach fundament władzy, aczkolwiek powaĹźnie terytorialnie okrojonej, pozostał personalnie niewzruszony. Poniesiony w tej kampanii trud, poczÄ wszy od najwcześniejszych przygotowawczych krokĂłw, został, mimo klęski pierwotnego zamysłu, przez tamtejszÄ społeczność doceniony i uhonorowany. Dla Leska ten czas był rewolucjÄ . Pojawiły się nowe nazwiska, popularność zdobyli ludzie – nie, nie znikÄ d, lecz właśnie stÄ d – ktĂłrzy potrafili ten chaos ogarnÄ Ä‡, wtłoczyć w ramy obowiÄ zujÄ cych prawem formuł, zorganizować lokalnÄ społeczność, nagłośnić problem szeroko poza granice BieszczadĂłw. Ludzie niezwykle sprawni w działaniu, budujÄ cy precyzyjne plany; ludzie z szerokimi horyzontami, potrafiÄ cy kreślić alternatywne drogi osiÄ gnięcia celu zasadniczego, konsekwentni w swych poczynaniach, pilnie przestrzegajÄ cy przyjętych reguł gry. Tworzyli zdyscyplinowanÄ , zwartÄ , ukierunkowanÄ na cel ostateczny ekipę. Wszelkie dzisiejsze rozmowy o powiatowej wojnie prędzej czy później zahaczajÄ o wÄ tek uwaĹźany za wstydliwy. Do dziś nie ma odpowiedzi na pytanie, czy to wzburzony w Lesku lud wykreował wodzĂłw, czy teĹź wodzowie potrafili sobie lud podporzÄ dkować, sterować jego emocjami, grać na czułych strunach lokalnego patriotyzmu. Nie mĂłwi się o tym wprost, ale wystarczy łowić tło, melodię wypowiedzi, by zrozumieć intencję. W gorÄ cym czasie przed dziesięciu laty lud, jak to przez wieki bywało, patrzył na wodzĂłw z miłościÄ , szacunkiem i podziwem. Dwie sprawy były wĂłwczas waĹźne: bieĹźÄ cy opĂłr i przyszłe zwycięstwo. Dziesięć lat wietrzenia rozpalonych wĂłwczas głów przyniosło ten skutek, Ĺźe szeregowi kombatanci pojmujÄ , bez specjalnego zresztÄ ekscytowania się tematem, iĹź sprawdzili się w tej wojnie w postaci mięsa armatniego. To stÄ d te słowa: - Wystarczy przejść się po korytarzach leskich i ustrzyckich urzędĂłw, wystarczy poczytać tabliczki na drzwiach, by znaleźć dzisiejsze kwatery naszych Ăłwczesnych przywĂłdcĂłw. Niczego im zarzucić nie moĹźna, bo w końcu walczyli o powiaty dla nas, ale jak widać takĹźe dla siebie. Cóş, prastary przywilej zwycięskich wodzĂłw. Dla Leska powiatowa konfrontacja była bolesnym, lecz ostatecznie twĂłrczym doświadczeniem. Lesko wreszcie pojęło, Ĺźe przespało lata ustrzyckiego rozwoju, Ĺźe leĹźÄ ce tuĹź obok, lekcewaĹźÄ co z pozycji leskiego samozadowolenia traktowane miasteczko wyrosło na liczÄ ce się w regionie i dostrzegalne ze stolicy bieszczadzkie centrum. Całe dekady leskiego zastoju, zawinionego i niezawinionego, nie doczekały się dogłębnych analiz i szukania winnych z odległych juĹź czasĂłw PRL-u, ale czas naglił i momentalnie wyciÄ gnięto praktyczne wnioski. Przetarcie oczu, nowe na Ustrzyki spojrzenie, było silnym bodĹşcem; zaowocowało zerwaniem z przyjętÄ jesieniÄ 1998 r. manierÄ prezentowania zwiotczałych muskułów i niezwłocznym przystÄ pieniem do działań godnych nakreślonego celu. Co z tamtego czasu zostało? SÄ dzić naleĹźy, iĹź zarĂłwno w „bramie”, jak i w „stolicy” BieszczadĂłw zakorzeniło się przeświadczenie, Ĺźe miasta sÄ siedzkie, czy nie sÄ siedzkie, ale wszystkie o porĂłwnywalnych potencjałach biorÄ udział w najzwyczajniejszym w świecie wyścigu szczurĂłw. RywalizujÄ bogactwem szarych komĂłrek swych burmistrzĂłw i samorzÄ dĂłw, ich zaradnościÄ , pracowitościÄ , profesjonalizmem w pokonywaniu bieĹźÄ cych problemĂłw i kreśleniu wizji daleko wykraczajÄ cych poza kadencję sprawowania władzy. Czy coś jeszcze? Tak, coś bardzo polskiego, wojna na gĂłrze w lokalnym wydaniu. Stawianie pytań, czy autorytety z tamtych dni sÄ jeszcze autorytetami. Czy naleĹźy im ufać za ich „dziś”, czy za ich „tamto”. Jakub Demel 17.12.2008 adres tego artykułu: http://www.naszepołoniny.pl/articles.php?id=490