Nasze Połoniny - Bieszczadzkie Czasopismo Regionalne | Ustrzyki Dolne | Aktualności, artykuły, galerie zdjęć, ogłoszenia, noclegi

:: [2/114] PoczÄ tkowo Ustrzyki były dla mnie miejscem zsyłki Artykuł dodany przez: Redakcja (2011-02-10 09:00:56) Pochodzę z Uhnowa, maleńkiego kilkutysięcznego miasteczka w Ăłwczesnym powiecie tomaszowskim w WojewĂłdztwie Lubelskim. Historia tego schludnego i czystego miasteczka sięga czternastego wieku. Ojciec mĂłj był szewcem a mama zajmowała się domem i wychowaniem dzieci. Ja byłem najstarszy a oprĂłcz mnie było jeszcze czworo rodzeństwa. JuĹź po przesiedleniu do Ustrzyk urodził się mĂłj najmłodszy brat. Sytuacja materialna mojej rodziny nie była moĹźe cudowna, ale zapewniała w miarę spokojne Ĺźycie. Szewstwo ojca zabezpieczało rodzinie podstawowe środki utrzymania. Największym problemem naszego uhnowskiego Ĺźycia był konflikt wywołany przez ukraińskich nacjonalistĂłw. Liczne napady, grabarze i morderstwa sprawiły, Ĺźe w 1943 roku uciekliśmy z Uhnowa. Do rodzinnego domu powrĂłciliśmy dopiero po pięciu latach w 1948 roku. Mieliśmy moĹźliwość i konkretnÄ propozycję wyjazdu do Bytomia, ale powszechne przekonanie o rychłym wybuchu wojny i strach mamy przed Niemcami sprawiły, Ĺźe wrĂłciliśmy na stare śmiecie. Chałupę zastaliśmy zdemolowanÄ . Podczas naszej nieobecności stacjonował w niej oddział kawalerii i dla łatwiejszego wyprowadzania koni Ĺźołnierze rozebrali jednÄ ze ścian. Trzeba było dom naprawić i ledwie rodzice to wszystko jakoś ogarnęli, nadszedł rok 1951 i przyszła decyzja o przesiedleniu. Byłem wĂłwczas w siĂłdmej klasie szkoły podstawowej. Dokładnie nie pamiętam, ale informację o przesiedleniu otrzymaliśmy gdzieś w kwietniu lub w maju. Przede mnÄ była decyzja o wyborze miejsca dalszej nauki. MoĹźliwości były niewielkie. W pobliĹźu Uhnowa były dwie średnie szkoły w Bełzie i Tomaszowie Lubelskim, obie daleko od domu a poza tym zapowiedziane zostało przymusowe przesiedlenie i podróş w nieznane. Poza tym ojca nie bardzo było stać na utrzymanie mnie w szkole. PomĂłgł mi stryj – brat ojca, ktĂłry był księdzem. Podczas odwiedzin u stryja w parafii pod Przeworskiem z jego ust padła obietnica załatwienia szkoły dla mnie. Dzięki jego staraniom uzyskałem moĹźliwość uczenia się w gimnazjum w Zduńskiej Woli. Podczas wakacji poprzedzajÄ cych mĂłj wyjazd do szkoły pomagałem rodzicom w przygotowaniach do przesiedlenia. Pakowaliśmy cały dobytek. Ojciec wymyślił ręcznÄ maszynę do zwijania siana. Kręciło się ręcznie i deptało siano. Powstawały zwoje siana około metr na metr, podobne do dzisiejszych bali, wĂłwczas nazywano je buntami. UrzÄ dzenie to poĹźyczali sÄ siedzi i wszyscy wspĂłlnymi siłami przygotowywali się do wyjazdu. Wyjazd planowany był na koniec sierpnia bÄ dĹş poczÄ tek września. Nikt nie znał zasad, według ktĂłrych przesiedlano poszczegĂłlne rodziny. Stało się jednak tak, Ĺźe moja rodzina została przesiedlona ostatnim transportem, pod koniec paĹşdziernika 1951 roku. Ja w samym przesiedleniu bezpośrednio nie uczestniczyłem, bo znajdowałem się w tym czasie w szkole. Do Zduńskiej Woli pojechałem ze stryjem. Było to Gimnazjum OjcĂłw OrionistĂłw, szkoła normalna, ale prowadzona zgodnie z zasadami zakonnymi. Pierwsze dwie klasy 8 i 9 były prowadzone dla wszystkich. Po tych dwĂłch latach naleĹźało podjÄ Ä‡ decyzję, bÄ dĹş o roku nowicjatu i dalszym kształceniu na zakonnika, bÄ dĹş teĹź o kontynuowaniu edukacji w innej szkole. Ĺťycie w takiej szkole było nieporĂłwnywalne z dzisiejszym. O godzinie 6 rano była pobudka, pozdrowienie Laudetur Iesus Christus, czyli Niech będzie pochwalony Jezus Chrystus i modlitwa. Wszyscy wstawali, następowała gimnastyka i wyjście na mszę do kaplicy. Po mszy śniadanie, zawsze zupa, przewaĹźnie Ĺźurek i kromka chleba. Po śniadaniu wyjście do szkoły. Nauka w szkole trwała do godziny 14. Po powrocie najczęściej postny obiad, jak trafiło się kawałek mięsa, to był to dzień wyjÄ tkowy. Po obiedzie do godziny 16.00 czas wolny. Wtedy moĹźna było dwa razy w tygodniu wyjść do miasta. Aby to uczynić naleĹźało zapisać się u furtiana. Od 16 do 18 nauka własna. KaĹźdy siadał nad ksiÄ Ĺźkami. Słabsi w nauce mogli liczyć na pomoc starszych i lepszych kolegĂłw. O szĂłstej wieczorem nieszpory a o 7 kolacja. Po kolacji modlitwa i czas wolny do 21. Do dyspozycji mieliśmy czytelnię, gdzie moĹźna było poczytać, czy tez pograć w szachy, bÄ dĹş warcaby. O 21 mycie, a pół godziny później cisza nocna. Była bieda okrutna. Nikt nie dbał o czystość i higienę. Młodzi chłopcy nie mieli w nawyku codziennego mycia, więc na salach często panował smrĂłd. Księża uczyli nas zasad czystości i higieny, między innymi poprzez sprawdzanie czystości nĂłg oraz porzÄ dku na salach. Było jednak biednie i głodno. Pamiętam jak pewnego dnia poszliśmy pomagać przy rwaniu pomidorĂłw. Klasztor posiadał własne gospodarstwo rolne i moĹźna powiedzieć, Ĺźe był samowystarczalny. Nie wiem ile ich zjadłem podczas tej pracy, ale smak tych pomidorĂłw pamiętam do dzisiaj i nie zapomnę go do końca Ĺźycia. W Ustrzykach Dolnych a dokładnie w Brzegach Dolnych znalazłem się, a raczej moja rodzina po słynnej wymianie odcinkĂłw przygranicznych pomiędzy PolskÄ a Ăłwczesnym ZwiÄ zkiem Radzieckim w jesieni 1951 roku. NaszÄ rodzinę zaplanowano przesiedlić do Łodyny. Po drodze na Łodynę ojciec zobaczył pierwszy dom na Brzegach i poprosił Ĺźołnierzy, aby go tutaj wysadzono. Ĺťołnierzom z eskorty było wszystko jedno, więc ich wysadzono. Ojciec mĂłwił: „ja mam przecieĹź dzieci, muszę je wysyłać do szkoły do Ustrzyk a im dalej od miasta tym gorzej”. Tym bardziej, Ĺźe nie miał Ĺźadnego pojęcia jak daleko leĹźy ta Łodyna. Chata, ktĂłrÄ zajęli rodzice, była bardzo biedna, jednoizbowa z klepiskiem. Kryta była strzechÄ sięgajÄ cÄ prawie ziemi a maleńkie okna ledwie przepuszczały światło dzienne. Prawdę mĂłwiÄ c to w dzisiejszych skansenach moĹźna znaleźć o wiele lepsze domy od naszej Ăłwczesnej chaty. Do naszego domu pozostawionego w Uhnowie nie było po prostu Ĺźadnego porĂłwnania. Pierwsza zima po przesiedleniu jeszcze, jako tako minęła, bo wszyscy posiadali zapasy przywiezione ze sobÄ , ale później nastÄ piła prawdziwa bieda. Pracy praktycznie nie było a większość ludzi przesiedlonych z Uhnowa zajmowała się w swoim Ĺźyciu handlem i rzemiosłem, nie majÄ c wiele wspĂłlnego z rolnictwem. Tymczasem tutaj jedynym sposobem na przeĹźycie była uprawa ziemi. Co z tego jednak, Ĺźe mojemu ojcu przyznano po przeliczeniu prawie 25 hektarĂłw ziemi, skoro była ona najniĹźszej klasy i w większości połoĹźona na zboczach i wertepach. Ojciec mĂłj nie miał ani moĹźliwości ani umiejętności gospodarowania w takich warunkach. Bieda była tak dokuczliwa i tak powszechna, Ĺźe i szewstwo nie dawało moĹźliwości utrzymania rodziny. Jak ludzie otrzÄ snęli się po przyjeĹşdzie i zobaczyli, dokÄ d ich przesiedlono, to wielu ogarnęła czarna rozpacz. UhnĂłw to było miasteczko z ulicami budynkami i infrastrukturÄ , biednÄ , ale istniejÄ cÄ . Tutaj w Ustrzykach zastali nędzę brĂłd, smrĂłd i ubĂłstwo. Jak juĹź wcześniej wspomniałem w momencie przesiedlenia przebywałem w gimnazjum w Zduńskiej Woli. Nowy adres pobytu rodzicĂłw otrzymałem listownie i po raz pierwszy wybrałem się do nowego miejsca zamieszkania przed Świętami BoĹźego Narodzenia w grudniu 1951 roku. O Ustrzykach Dolnych nie miałem pojęcia ani co to za miasto, ani gdzie leĹźy. Jedno, co wiedziałem to tylko tyle, Ĺźe znajduje się gdzieś w WojewĂłdztwie Rzeszowskim. Byłem wĂłwczas czternastoletnim chłopcem, niskiego wzrostu i raczej nikłej postury. Swoje rzeczy zapakowałem w tekturowÄ walizkę i wyruszyłem kolejÄ w nieznane. Pierwszy etap prowadził ze Zduńskiej Woli do Łodzi. Tam musiałem przejechać z dworca ŁódĹş Fabryczna na dworzec ŁódĹş Kaliska, skÄ d miałem dalsze poĹ‚Ä czenie. Dostałem się tam i czekałem na pociÄ g. Czas oczekiwania skracałem sobie obserwowaniem ludzi. MojÄ uwagę zwrĂłcił mężczyzna spacerujÄ cy z duĹźÄ walizkÄ . Podszedł obok dwĂłch kobiet zajętych rozmowÄ i swojÄ wielkÄ walizę nałoĹźył na eleganckÄ walizkę jednej z kobiet. Nie mogłem uwierzyć własnym oczom.. Po nałoĹźeniu walizki odszedł z niÄ zabierajÄ c walizkę kobiety. Narobiłem krzyku, ale złodziej zniknÄ Ĺ‚ między wagonami i tyle go widziano. Z Łodzi pojechałem do SkarĹźyska, tam przesiadłem się na pociÄ g do Rozwadowa a kolejne miejsca przesiadek to RzeszĂłw, Jasło i w końcu ZagĂłrz. W ZagĂłrzu byłem późnym wieczorem. Czytam napis na pociÄ gu: Krościenko, ale kolejarz powiedział mi, Ĺźe pociÄ g ten jedzie przez Ustrzyki Dolne. Wsiadłem do zimnego wagonu i zdziwiłem się, Ĺźe był zupełnie pusty. Posiedziałem trochę i przeszedłem dalej pociÄ giem i trafiłem w końcu do ogrzewanego wagonu z ludĹşmi. Nagle usłyszałem krzyk: Cześć Franiu!. Była to pani Janka Uszakowa(dzisiaj Janina Toporowska) nasza sÄ siadka.. Gdzie ty jedziesz - zapytała - do rodzicĂłw do domu - odpowiedziałem. A wiesz gdzie to jest? - Nie mam pojęcia i prawdę mĂłwiÄ c to chce mi się płakać – przyznałem szczerze. SiedĹş z nami nic się nie martw wszystko Ci pokaĹźemy – pocieszyła mnie Janka. Patrzę przez okno, dookoła gĂłry, ciemno i wlekÄ cy się pociÄ g. DokÄ d ja dojadę? Na stacji w Ustrzykach wysiedliśmy około godziny 22.00. Dookoła kompletna ciemność, nic nie widać. MnĂłstwo śniegu wokół, bo zima była wtedy bardzo śnieĹźna. Gdzie ja jestem? Janka mĂłwi do mnie, choć spokojnie z nami. Biorę więc swojÄ walizkę i ruszamy. Idziemy wÄ ziutkÄ drogÄ rozgarniętÄ konnym pługiem odśnieĹźnym. Droga bardzo mi się dłuĹźyła a przebyta odległość zdawała się ogromna. W końcu Janka pokazała mi cel mojej podróşy. Patrzę, w dole po lewej stronie drogi stoi jakaś kucza przysypana śniegiem, ja mĂłwię: przecieĹź tu nie ma domu. Jest, jest popatrz dokładnie tam widać światło- odpowiedziała znajoma. Wszedłem do domu. Przywitał mnie płacz mamy. Ja teĹź się rozpłakałem i popłakaliśmy sobie wszyscy nad naszym losem. Gdzie nas tu przywieziono i co my teraz zrobimy? Pamiętam z tego pierwszego pobytu wyjście do kościoła do Ustrzyk na Pasterkę. Proboszczem był wĂłwczas ksiÄ dz Centelewicz. Po świętach pojechałem z powrotem do Zduńskiej Woli. Podróş odbyłem tÄ samÄ drogÄ , bo pociÄ g był wtedy praktycznie jedynym środkiem lokomocji. Wszystkie wagony były bardzo zatłoczone, więc najczęściej podróşowałem na korytarzu siedzÄ c na swojej walizce. Ponownie odwiedziłem rodzinę na Wielkanoc. Po zakończeniu roku szkolnego pojechałem na wakacje do Ustrzyk Dolnych z myślÄ , Ĺźe po wakacjach wrĂłcę do swojej szkoły w Zduńskiej Woli. W połowie sierpnia napisałem do mojej szkoły Księży OrionistĂłw list z zapytaniem o szczegóły nowego roku szkolnego. Dostałem w odpowiedzi list z moimi dokumentami i informacjÄ , Ĺźe decyzjÄ władz szkoła została rozwiÄ zana. Tak więc nie miałem dokÄ d jechać i musiałem zostać w Ustrzykach i tutaj podjÄ Ä‡ dalszÄ naukę. Niezwłoczne poszedłem z ojcem do Ăłwczesnego dyrektora szkoły Leona Puszczałowskiego celem zapisania się do odpowiedniej klasy. Dyrektor po obejrzeniu moich papierĂłw stwierdził, Ĺźe takiej szkoły, w jakiej byłem, on nie uznaje i moĹźe mnie owszem przyjÄ Ä‡, ale do Ăłsmej klasy, bez konieczności zdawania egzaminĂłw. MĂłj ojciec, jako człowiek obyty i uparty nie zgodził się z tym i pojechaliśmy ze skargÄ do Kuratora Oświaty w Rzeszowie. Kurator, po zbadaniu sprawy, wydał dyrektorowi polecenie przyjęcia mnie do 9 klasy. W ten sposĂłb stałem się uczniem ustrzyckiego liceum i zamieszkałem w Brzegach Dolnych. Rozpoczęło się moje Ĺźycie w Ustrzykach Dolnych. Franciszek Nowak - przesiedleniec w ramach „Akcji HT”. Wszechstronny sportowiec, wspaniały sztangista. W podnoszeniu ciężarĂłw osiÄ gnÄ Ĺ‚ znaczne sukcesy sportowe na arenie ogĂłlnopolskiej. Trener i skuteczny animator w Ludowych Zespołach Sportowych. Aktywny działacz ludowy. W latach 1976 – 1991 dyrektor Zespołu Szkół im. Tadeusza Kościuszki w Ustrzykach Dolnych. Notował: Marek Prorok adres tego artykułu: http://www.naszepołoniny.pl/articles.php?id=1236